Þórdís Eyvör

Flóki, Þórdís og Þorri.

Ég sakna mömmu

„Ég man ekki hvenær ég fór fyrst í kröfugöngu með mömmu, en ég veit að ég var t.d. í vagni og kerru fyrir framan bandaríska sendiráðið þegar mamma var að mótmæla veru bandaríska hersins hér á landi á áttunda áratugnum. Það er erfitt að segja hvenær ég kom til pólitískrar meðvitundar en fyrir mér var pólitík bara hluti af hversdeginum. Foreldrar mínir áttu ekki sjónvarp fyrr en ég var kannski níu ára og í minningunni voru mjög oft gestir hjá þeim að ræða stjórnmál og heimsmál við eldhúsborðið á Ísafirði. Það var reykt og drukkið kaffi og málin krufin á meðan við krakkarnir vorum að sinna okkar málum. Maður var ekkert sérstaklega að hlusta en samt fann maður að verið var að tala um málefni sem skiptu máli. 

Ein stök minning skýtur upp kollinum og það er þegar mamma sagði mér að hún væri búin að kaupa hlut í Hlaðvarpanum, einn fyrir sig og einn fyrir mig. Af því að mamma hafði alltaf kennt okkur að skipta jafnt þá spurði ég strax hvort bræður mínir Nonni og Raggi hefðu ekki líka fengið hlut en hún svaraði að þetta væri fyrir okkur konurnar á heimilinu. Síðan fórum við að ræða kynjamisrétti og ég var svo innilega ánægð og stolt að standa með mömmu í þessari jafnréttisbaráttu. Ég man reyndar líka eftir atviki nokkrum árum áður, þegar ég var átta ára og Vigdís Finnbogadóttir var að bjóða sig fram til forseta, foreldrar mínir voru að horfa á frambjóðendur í sjónvarpinu hjá ömmu og ég fékk að vaka til að fylgjast með. Þegar fullorðna fólkið spurði mig hvern ég vildi sjá sem forseta sagðist ég vilja Albert Guðmundsson og allir fóru að hlægja. Pabbi vildi vita af hverju ég kysi ekki Vigdísi en mamma var ekkert að ýta á mig, þau brostu að þessu og ég skildi að þeim fannst þessi vingjarnlegi kall ómerkilegur pappír en mamma fór ekkert að reyna að sannfæra mig. Ég sem foreldri hefði hinsvegar örugglega notað tækifærið og tekið smá ræðu um feðraveldið og mikilvægi þess að Vigdís fengi kosningu. Ég hef því miður meiri þörf fyrir að predika en mamma. Hún var svo flink í að hlusta og leyfa okkur að finna út úr hlutunum sjálf. 

Þessi uppeldisaðferð að sýna i verki hvað er rétt í stað þess að vera alltaf að tala um hvað sé rétt er nokkuð sem mamma virtist eiga mjög auðvelt með og sjálf er ég alltaf að reyna að temja mér það.

Ég veit ekki hvaðan baráttueldurinn í mömmu kom en mér finnst eins og hún hafi búið yfir óvenju sterkri réttlætiskennd. Hún var elst fjögurra systkina og foreldrar hennar voru alls ekki róttæk, þvert á móti voru þau mikið sjálfstæðisflokksfólk. Amma kom af efnaðri fjölskyldu og afa var mikið í mun að búa konu sinni og fjölskyldunni fallegt heimili þar sem mikið var lagt upp úr efnislegum gæðum. Ég velti stundum fyrir mér hvort mamma hafi strax sem barn séð í gegnum þessa skrítnu forgangsröðun sem efristéttin á litla Íslandi hélt í. Amma var eldklár kona sem hefði gjarnan viljað menntað sig en festist þess í stað í hlutverki eiginkonu og móður sem hélt falleg matarboð og spilaði bridds. Kannski var það einhvern þriðjudaginn þegar mamma var látin taka frí í skólanum til að hjálpa til við þvotta og til að pússa silfrið að hún ákvað að hún skildi taka aðra stefnu í sínu lífi. Allavega þá fann hún son alræmds kommúnista og eignaðist með honum þrjú börn. Og þó að hún hafi vissulega sinnt hlutverki eiginkonu og móður eins og samfélagið gerði ráð fyrir þá var heimilishaldið mun frjálslegra en hún aldist upp við.

Mamma upplifði, eins og stúlkur af hennar kynslóð, kynjmisrétti á hverjum degi. Ég ímynda mér að það hafi stungið og sært réttlætiskennd hennar og fengið hana til að vilja stuðla að breytingum. Hún var ekki dæmigert fallegt barn, hún var rangeygð og rosalega mjó  og hún var með tunguhaft sem gerði það að verkum að hún talaði óskýrt. Hún vildi helst ekki vera í fínum kjólum og þótti alls ekki sæt. Að því leyti upplifði hún að einhverju leyti hvernig það er að vera öðruvísi. Kannski gerði það henni auðveldara að setja sig í spor annarra. Ég skal ekki segja, en eitt er víst að mamma átti alltaf auðvelt með að setja sig í spor annarra. Þegar hún las bækur, sem hún gerði alltaf mikið af, eða horfið á bíómynd þá upplifði hún alltaf svo sterkt óréttlætið og sorgirnar sem persónur bókanna eða myndanna gengu í gegnum. Þetta var raunar brandari í fjölskyldunni að maður gat annað hvort horft á bíómyndina eða horft á mömmu horfa á bíómyndinna því það var svona álíka mikið í gangi á báðum stöðum. Þegar mamma fékk Alzeimer og gat ekki lengur lesið þá reyndum við að velja fyrir hana fallegar bíómyndir eða þætti þar sem allir voru góðir en meira að segja Anna í Grænuhlíð gat verið of mikið, mamma gat ekki horft upp á stríðni og einelti, hvað þá kefisbundið misrétti. 

Í mínum huga var mamma fyrst og fremst friðarsinni. Þegar ég var barn og unglingur var hún alltaf í samtökum herstöðvaandstæðinga. Ég man eftir fundum heima í Bólstaðarhlíðinni og ég man eftir límmiðum og barmmerkjum, tímaritum og kröfuspjöldum í ganginum. Mamma var minna í flokkspólitík, einhvern tíma var hún í Alþýðubandalaginu en henni fannst flokkurinn bæði mismuna fólki eftir kyni og aldri og það féll henni ekki vel. Í flokknum réðu kallarnir ríkjum en unga fólkið og konurnar voru annars flokks. Hún var líka eitthvað í grasrótinni hjá Kvennalistanum, ef ég man rétt, allavega kaus hún þær og átti vinkonur í flokknum. En það var frekar almenn stéttarbaráttu og heimsmál sem mamma lét sig mestu varða, hún mætti alltaf á kertafleytingar til að minnast kjarnorkuárásanna á Hirosima og Nagasaki og hún fór alltaf í friðargöngu á Þorláksmessu. Hvar sem hún bjó í heiminum mótmælti hún stríði og alltaf gekk hún til stuðnings LGBTQ. Þegar hún bjó í Michigan mótmælti hún kröftulega stuðningi Bandaríkjanna við Ísrael og stríðinu gegn Palestínu. Myndir birtust af mömmu í mótmælunum sem varð til þess að háskólinn þar sem hún stundaði nám í félagsfræði (og starfaði sem aðstoðarkennari við) setti henni þá afarkosti að annað hvort myndi hún hætta að mótmæla á opinberum vettvangi eða að hún yrði rekin úr skólanum. Það er allt í lagi sagði hún við mig, ég mæti bara með hauspoka þannig að ég þekkist ekki af myndum. Og það gekk eftir, mamma lét þessar hótanir ekki stoppa sig og hélt afram að mæta á öll mótmæli. 

Það sem mamma hefur kennt mér, og er í raun ansi pólitískt, er að vera opin fyrir og bera virðingu fyrir alls konar fólki, af ólíkum uppruna, stéttarstöðu, lit, trúarbrögðum og viðhorfum. Hún kenndi  mér líka að standa með þeim sem verið er að beita valdi. Hún þurfti ekki að segja mér dæmisögur eða predika mikilvægi þess að vera góð og sanngjörn gagnvart fólki í kringum mig, ég horfði á það hvernig hún kom fram við samferðafólk og lærði af því. Hvernig hún talaði við unglinga og börn, hvernig hún umgekkst nemendur sína í Iðnskólanum á Ísafirði, ég sá hvernig heimili okkar var alltaf opið og fólk þar velkomið, til dæmis útlendingar sem höfðu húkkað far og enduðu á að sofa á sófanum í gestherberginu og borða með okkur í nokkra daga, ég sá hana spjalla við fólk niðrí bæ í mismunandi ásikomulagi, horfa í augun á því og sýna því virðingu og athygli.

Þegar mamma var um fertugt þá skildu þau pabbi og hún dembdi sér í nám. Hún fór í félagsfræði í HÍ og þar fylgdist ég með henni eignast unga og róttæka vini og verða þeirra fyrirmynd og jafningi. Á þessum árum tók hún þátt í Röskvu og hélt áfram að fylgja sinni réttlætiskennd og sannfæringu á sama tíma og hún var að lesa fræði sem heilluðu. Þú spyrð um uppeldi, og í raun er það stór hluti af uppeldi að sýna börnunum þínum að þú sért ekki bara mamma, heldur sjálfstæður og hugaður einstaklingur. Hún kenndi mér mikið með því að elta drauma sína, flytja til Bandaríkjanna í meistaranám og seinna til Englands í doktorsnám. Ég man hvað sumir hneyksluðust á henni fyrir það að “fara frá okkur” unglingunum til þess að mennta sig í útlöndum, kona á þessum aldri! Það var ekki í fyrsta eða síðasta skipti sem fólk hneykslaðist á mömmu og man að ég vorkenndi smá vinum mínum sem áttu svona ómeðvitaða og hallærislega foreldra að þeir væru að hneykslast á lífi annarra.

Ég fæ stundum sting í hjartað þegar ég sé mæðgur á mótmælum. Í rigningunni fyrir utan ráðherrabústaðinn á Tjarnargötu í vetur sá ég Hildigunni Birgisdóttur standa við hlið mömmu sinnar og spjalla hversdagslega um regnkápur og svefn og ég fékk saknaðarsting. Eins þegar ég sá Oddnýju Eir vinkonu mína og Diddu mömmu hennar koma saman á mótmælafund í Háskólabíói þá helltist yfir mig djúpur söknuður. Mér var hugsað til allra þeirra skipta sem við mamma höfum labbað hlið við hlið á leið til eða frá mótmælum, að ræða málin, að hafa áhyggjur, að vera reiðar og þreyttar en líka fullar af eldmóði og stundum bara að tala um aðra hluti líka, hvernig krakkarnir hafi það, hvaða bækur við erum að lesa og hvort við ættum að vera með fisk og kartöflur í matinn í kvöld.

En nú er ég svo heppin að ég hef mín eigin börn sem senda mér textaskilaboð og minna á að það sé fundur í Andrými í kvöld eða að nú séu mótmæli vegna brottvísanna flóttafólks, sem standa með mér í rigningu með kröfuspjöld og biðja um frið á Gaza. Krakkarnir mínir eru 28, 26, 17 og 15 ára og öll hafa þau sterka réttlætiskennd og vilja leggja sitt að mörkum til að gera heiminn betri. Þau hafa auðvitað margoft verið með ömmu sinni á mótmælum í gegnum tíðina og hafa lært margt af henni. “

Þórdís Eyvör, menntaskólakennari.