Helga Ö.
Helga Ögmundardóttir og fjölskylda.
Líkamlega þátttaka með sálufélögum
„Ég er alin upp á heimili þar sem fólk hafði sterkar skoðanir, þar sem mikið var rætt um stjórnmál og heimsatburði. Foreldrar mínir, einkum móðir mín, voru mjög virk í alls kyns baráttu. Pabbi var mikill rómantíker og skáld og las oft ljóð fyrir mig um manneskjur og dýr sem áttu bágt. Afstaða hans var skýr: þú átt að standa með þeim sem þurfa að verjast ofureflinu. Fyrstu minningar mínar af aktívisma eru úr Keflavíkurgöngum og 1. Mai með mömmu og pabba, sem voru Herstöðvaandstæðingar. Ég á líka minningar frá baráttufundum fyrir réttindum kvenna með mömmu. Mamma var Rauðsokka og mjög virk í stéttabaráttu kennara og virk í Alþýðubandalaginu. Á tímabili bar ég út Þjóðviljann og oft var ég send með bæklinga í hús t.d. frá Alþýðubandalaginu.
Rúmlega tvítug flutti ég til útlanda og tók virkan þátt í aktívisma sem snýr að mannréttindum og umhverfisvernd. Ýmislegt gegn aðskilnaðarstefnunni í S.-Afríku, mannréttindabrotum og heimsvaldastefnu Bandaríkjanna í ýmsum Suður - Ameríkuríkjum svo ég nefni eitthvað.
Ég hef aldrei verið skoðanalaus um neitt sem varðar mannréttindi, kafa ofan í flest mál og mynda mér skoðun og fylgi því eftir með aktívisma á ýmsan hátt.
Í gegnum háskólanámið í mannfræði kynntist ég mannréttindabaráttu frumbyggja. Tók mikinn þátt í kröfugöngum og mótmælum í ýmsum borgum Evrópu. Ég starfaði einnig sem sjálfboðaliði hjá Greenpeace ekki síst í baráttu þeirra gegn hvalveiðum Íslendinga, þetta var upp úr 1986 þegar sú deila var í algleymingi.
Verandi dóttir móður minnar var ég orðið aktivisti áður en ég fæddist. Mér líður ekki vel ef ég bara sit og tuða um mannréttindabrot. Ég verð að fara og taka líkamlega þátt – fara út í almannarýmið og láta rödd mína heyrast. Vekja athygli á og berjast gegn mannréttindabrotum og vera innan um sálufélaga á slíkum atburðum. Heyra raddir okkar sameinast í baráttu gegn kúgun og órétti, fyrir jafnrétti og frelsi. Sem mannfræðingur mannfræðikennari við HÍ get ég lagt lóð á vogarskálarnar beint áhugasömum nemenda á ýmis mannréttindamál – af nógu er að taka í heiminun! Ég hef alltaf átt vini og kunningja sem hafa verið virkir í einhvers konar mannréttindabaráttu, eigin eða annarra. í gegnum ævina hef ég kynnst fólki sem kemur frá öllum heimshornum og hefur þurft að yfirgefa heimaslóðirnar vegna ofbeldis og ofsókna og þetta fólk hefur kennt mér meira en flestir aðrir hvað gerir okkur mennsk, að við erum öll ein stór fjölskylda og að við þráum öll og höfum rétt til lífs, friðar, menntunar, að skapa okkur heimili og að búa börnunum okkar öryggi.
Mamma og pabbi leigðu út herbergi sem fylgdu íbúðinni þeirra og einn vetur leigði Ísraelsmaður hjá þeim sem var á flakki um heiminn. Að því að ég best veit til að sleppa við að þurfa að sinna herskyldu. Í gegnum hann kynntist ég aðstæðum Palestínufólks, vitneskja sem átti eftir að stækka heimsmynd mína. Ég ákvað fyrir nokkrum árum að verða virkari í málefnum palestínufólks og í framhaldinu kynntist ég ungum palestínskum flóttamanni og fjölskyldu hans. Sá aktívismi er miklu persónulegri og þá gefur manneskja eins og ég engan afslátt.
Fólk sem þekkir mig segir nú ekki mikið til að fá mig til að hætta og veit að það þýðir allavega ekkert að letja mig. Ég geri það sem ég þarf og vil. Samstarfsfélagarnir eru þögulir að langmestu leyti og afar fáir láta nokkurn tíma sjá sig á mótmælum með örfáum undantekningum. Stundum eru þeir vandræðalegir þegar ég tala um Palestínu. Þau hvísla einstaka sinnum einhver stuðningsorð í eyra mér þegar enginn sér til og ég hef fengið einkaskilaboð af og til þar sem fólk tjáir ánægju sína yfir að ég sé að taka þátt í baráttunni. Annars er þögnin um þjóðarmorðið á Gaza mjög hávær á vinnustaðnum. Einstaka félagar mínir í mannfræðinni taka þátt í mótmælum að einhverju leyti enda fjallar mannfræðin að miklu leyti um fordóma, nýlenduhyggju, rasisma, mannréttindabaráttu og annað slíkt. Við Háskóla Íslands og sérstaklega hjá yfirstjórn háskólans ríkir hinsvegar að mestu leyti þögn um Palestínu. Ólíkt yfirlýsingunni sem HÍ gaf út á sínum tíma vegna innrásar Rússa í Úkraínu og stuðningsins sem var heitið við akademíkera og nemendur frá Úkraínu á sínum tíma. Ég verð þó að minnast á undirskriftarlistann frá haustinu 2023 sem nokkur hundruð starfsmenn háskólans og annarra háskólastofnana undirrituðu áskoru frá Birzeit-háskólanum í Palestínu um að tjá okkur sem kollegar um þjóðarmorð sem m.a. beindist að skólakerfi, nemendum og menntafólki sem hefur nú verið myrt í hundraðatali. Allir háskólar á Gaza hafa verið jafnaðir við jörðu. Ég var bara nokkuð ánægð með undirtektirnar, kannski samt af því ég bjóst í raun ekki við miklu.
Ærandi þögnin í háskólanum er kannski vegna þess að margt háskólafólk hefur komið sér þægilega fyrir í efstu þrepunum í stigveldi akademíunnar. Kannski eru þau orðin leiðitöm og samdauna valdinu og vilja ekki að rugga bátnum. Sum finna kannski enga sérstaka innri eða knýjandi þörf til þess að láta rödd sína heyrast um brot á mannréttindum og um gengdarlausu ofbeldi gegn varnar litlu fólki sem hefur verið ofsótt í 76 ár. Þjóðarmorðið sem er í beinni útsendingu. Kannski er því sama um brúnt fólk í fjarlægu landi þar sem flestir eru múslimar. Skyldi þó ekki vera vegna rasisma og múslimahaturs. Sum hafa átt í samstarfi við fræðafólk í Ísrael eða USA sem er stuðningsfólk síonistaríkisins. Kannski eru þau hrædd við að missa spón úr aski sínum. Kannski er þetta þjóðremba sem kemur í veg fyrir að þau skilji siðferðislega skyldu sína sem háskólaborgara að standa vörð um mannréttindi sem eru algild. Ég get ekki svarað þessu.
Helga Ögmundardóttir, háskólakennari.
